کسانی که صبحانه می‌خورند نسبت به دیگر افراد به میزان قابل‌توجهی کمتر در معرض چاقی و خطر ابتلا به دیابت قرار می‌گیرند. نکته گفتنی این است که وعده صبحانه را فراموش نکنید، حتی یک روز را هم جا نیندازید (بدون استثناء)، چرا که این وعده به‌تنهایی تأثیر زیادی بر سلامت شما خواهد داشت. البته با خوردن دونات یا یک کلوچه بزرگ این اثر را نخواهید دید. کلید اصلی، در انتخاب مواد غذایی انرژی‌زا و مقوی می‌باشد و این چیزی است که ما در این مقاله بدان اشاره خواهیم کرد:

مواد غذایی را به اندازه نیاز بدنتان مصرف کنید. برای اکثر افراد، صبحانه کامل شامل 3 مولفه می‌باشد: بخش غلات و کربوهیدرات، بخش لبنیات یا غذاهای کلسیم‌دار و بخش میوه که مجموع این 3 بخش 300 کالری را در برمی‌گیرد. بخش پروتئینی (مانند گوشت) واجب نیست، ولی قابل‌قبول است، به شرطی که آن را با چربی و کالری زیاد مخلوط ننمایید.

در ذیل به چند مورد ترکیبی از این سه بخش اشاره شده است:
* کاسه‌ای پر فیبر (مخلوط از غلات)، مقدار زیادی توت‌فرنگی و شیر کم‌چرب

* مخلوطی از غلات، یک سیب، یک لیوان شیر سرد

* یک پیمانه ماست بدون چربی که با زغال‌اخته تازه مخلوط شود، به همراه یک تکه نان تست سبوس‌دار از گندم کامل پوشیده شده با میوه

* یک تکه نان سبوس‌دار که رویش پنیر خامه‌ای یا مربا گذاشته‌اید، به همراه یک هلو و یک پیمانه ماست

* تخم‌مرغ نیمرو شده، یک تکه نان سبوس‌دار، سالاد میوه‌های تازه و یک پیمانه شیر کم‌چرب

* یک مافین کم‌چرب، یک برش طالبی و یک فنجان شیر کم‌چرب

* یک کاسه برنج قهوه‌ای شیرین را جایگزین غلات کنید. برنج قهوه‌ای سرشار از مواد انرژی‌زا، ویتامین و فیبر است. برنج را شب قبل بپزید. سپس صبح آن را همراه با یک قاشق پر عسل، مشتی کشمش، چند برش سیب و کمی دارچین میل کنید. اگر تمایل به خوردن برنج ندارید، می‌توانید از هر دانه پختنی دیگر استفاده کنید (مانند جو، گندم سیاه، ارزن و...).

* یک لیوان اسموتی بنوشید. شما می‌توانید یک پیمانه توت‌فرنگی و یک موز را به همراه یک پیمانه ماست و یک پیمانه یخ خردکرده در مخلوط‌کن ریخته و از صبحانه‌ای سالم و غنی از آنتی‌اکسیدان بهره‌مند شوید و میزان مناسبی از کلسیم را نیز دریافت کنید. حالا می‌توانید از میوه‌های موجود در برنامه غذایی چند عددی را کم کنید.

* می‌توان غذای اصلی را به وعده صبحانه آورد. از این رو می‌توانید ماهی تن را به جای کره یا پنیر خامه‌ای بر روی تکه‌ای نان تست قرار دهید. ماهی تن منبع خوبی از اسیدهای چرب امگا- 3 و پروتئین‌های انرژی‌زاست. برای داشتن تنوع و حفظ سلامت، می‌توانید همین روش را با ماهی دودی، سالمون یا قزل‌آلا انجام دهید.

* خودتان در خانه مخلوطی از غلات تهیه کنید، زیرا بسته‌های تجاری موجود در مغازه‌ها دارای شکر و چربی می‌باشند. برای این کار، 2 پیمانه جو آسیاب‌کرده را با یک پیمانه میوه خشک، کمی از دانه‌های دیگر و مقداری شکر قهوه‌ای مخلوط کنید و به مدت 3 تا 5 دقیقه روی حرارت تفت دهید. اضافی آن را برای مصارف بعدی در یک شیشه دربسته بریزید و نگه دارید. این کار برایتان بسیار لذت‌بخش خواهد بود.

* یک کاسه پُر از کورن‌فلکس می‌تواند 25 تا 30 گرم از فیبر مورد نیاز روزانه بدن را تأمین کند. تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که صبح را با خوردن غلات و شیر سرد آغاز می‌کنند، فیبر و کلسیم بیشتر و چربی کمتری دریافت می‌نمایند. مطالعات دیگر حاکی از آن است که افرادی که 2 کاسه غلات را یکجا مصرف می‌کنند، میزان چربی دریافتی آن‌ها تا 10 درصد کاهش می‌یابد.

* از خوردن برش‌های سیب به همراه کره بادام‌زمینی لذت ببرید. پروتئین و چربی موجود در کره بادام‌زمینی سبب نشاط برای شروع روزی خوب خواهند بود. سیب نیز فیبر لازم برای حفاظت در برابر برخی سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی را تأمین خواهد کرد.

* در وعده صبحانه ساندویچ هم می‌توانید میل کنید. به این ترتیب که یک تکه نان سبوس‌دار بردارید و روی آن پنیر بمالید. آنگاه یک حلقه گوجه‌فرنگی و بعد برشی از تخم‌مرغ روی آن بگذارید.

* غلات صبحانه را می‌توان با موز مخلوط کرد و علاوه بر داشتن صبحانه‌ای خوشمزه از فواید پتاسیم موجود در موز نیز نهایت استفاده را کرد.

* غلات خود را با شیر سویا مخلوط کنید. سویا علاوه بر خاصیت استروژنی برای سلامت قلب نیز مفید است. اگر شیر سویا با کلسیم غنی شده باشد، از داشتن استخوان‌های قوی‌تری بهره‌مند می‌گردید.

* یک ایده جالب: آلنا انگر، محقق و پژوهشگر تغذیه، ایده‌ای عجیب ولی جالب برای ایجاد تنوع در صبحانه دارد. یک‌دوم پیمانه کره بادام‌زمینی، یک‌چهارم پیمانه شیرخشک بدون چربی، 3 پیمانه کورن فلکس و 2 قاشق سوپ‌خوری عسل را با هم مخلوط کنید. حالا، از مواد برداشته و 10 عدد توپ کوچک (گلوله‌مانند) درست نمایید. با کیسه فریزری دور آن را بپوشانید و درون یخچال بگذارید. به هنگام صبح 2 عدد از آن توپ‌ها را به همراه یک لیوان شیر بدون چربی نوش جان کنید.

یادآوری چند نکته

* خوردن نیمی از گریپ‌فروت 2 بار در هفته توصیه می‌شود. گریپ‌فروت سرشار از اسیدفولیک است و به میزان قابل‌توجهی احتمال خطر سکته مغزی را کاهش می‌دهد. با این حال، اگر دارو مصرف می‌کنید، در خوردن گریپ‌فروت محتاط باشید، چون احتمال دارد با آن داروهایی که در کبد پردازش می‌شوند، تداخل پیدا کند، لذا اگر دارو مصرف می‌کنید برای خوردن گریپ‌فروت نظر دکترتان را جویا شوید.

* نوشیدن یک فنجان چای سبز را به همراه صبحانه فراموش نکنید. چای سبز علاوه بر داشتن خواص مفید برای سلامت قلب، سبب کاهش وزن می‌شود. نتایج مطالعات نشان داده‌اند که چای سبز سرعت سوزاندن کالری و چربی را بالا می‌برد.

* ویتامین‌ها را در صبحانه خود بگنجانید. متخصصان تغذیه بر این باورند که بدن برای هضم بهتر و جذب مواد معدنی نیاز به ویتامین‌ها دارد.

* مقدار کمی بذر کتان روی غلات مصرفی، ماست، آبمیوه و یا نیمرویتان بپاشید. علاوه بر ماهی، بذر کتان منبع خوبی از اسیدهای چرب امگا-3 می‌باشد.

* تنوع ایجاد کنید. چه کسی می‌گوید که این صبحانه‌ها تکراری شده‌اند؟ شما می‌توانید با تغییراتی در نوع میوه، غلات، ماست و یا شیر، مخلوط‌های جدیدی بسازید و از آن لذت ببرید.

غذاهایی که خوردنشان با هم ممنوع است:
* مصرف لبنیات با گوشت سفید (مرغ، ماهی و...)
* مصرف تخم‌مرغ و ماهی که به دلیل اختلاف در مزاج انسان‌ها، ممکن است باعث بروز بیماری‌هایی مانند جزام (خوره)، فالج، نقرس، بواسیر، قولنج، درد دندان و امراض رطوبتی شود.
* مصرف سرکه و حلیم
* مصرف لبنیات و ترشیجات که باعث انجماد شیر در معده می‌شود.
* مصرف پنیر و ماست چکیده، پنیر و بادام، سرکه و عدس یا سرکه و ماش و سرکه و ماست که باعث لکه و پیسی در پوست صورت می‌شود.
* مصرف ماست و ترب و مصرف شیر برنج و سویق (آرد گندم) که باعث قولنج و بروز نفخ در بدن می‌شود.
* مصرف انار و حلیم (هریسه) که باعث گرفتگی در مویرگ‌ها می‌شود.
* مصرف خربزه و عسل که باعث سنکوب شدن و سایر امراض می‌شود.
* مصرف خربزه و موز یا خربزه و انبه نیز مناسب نیست.
* مصرف کله گوسفند و انگور به علت تشدید لزوجیت و بلغمیت (مزاج سرد و تر) ممنوع است.

خوردن غذاهایی که بعد از غذاهای قبلی ممنوع است:
* خوردن سرکه بعد از برنج، غذاهای نفخ آور، لزج، گس، لطیف (ماهی، شیر و هندوانه) و سنگین مناسب نیست.
* آشامیدن آب سرد بعد از غذاهای گرم یا بعد از استحمام مفید نیست.
* آشامیدن آب سرد بعد از خوردن میوه‌ها به‌خصوص میوه‌های سرد، از جمله خربزه و هندوانه باعث تولید سم در بدن می‌شود.
* آشامیدن آب گرم بعد از غذای شور، آشامیدن آب سرد هنگامی که معده خالی باشد مثلاً ناشتا، خوردن ترشی بعد از شیرینی، آشامیدن آب سرد بعد از ورزش و ریاضت و حرکات سنگین، خوردن خربزه و هندوانه بر روی آب گوشت و گوشت‌ها که باعث سنگینی و بروز امراض متعدد می‌شود.

* آشامیدن آب سرد و بلافاصله خوابیدن، آشامیدن آب بلافاصله پس از صرف غذا به‌خصوص در سردمزاج‌ها، آشامیدن آب در هنگام غذا خوردن، آشامیدن آب سرد بدون توقف که احتمال آن را دارد امراض متعددی رخ دهد، از آن جمله اگر سردی آن به قلب برسد به علت انطفاع حرارت غریزی احتمال سکته خواهد بود. همچنین، اگر به کبد برسد موجب بیماری استثقاء خواهد بود. اگر سردی آن به مغز برسد موجب استرخاء و سستی اعضا (ام‌اس) خواهد بود و همچنین اگر سردی آن به آلات تنفس و صوتی برسد باعث اختلال در عملکرد اعضای مذکور خواهد شد.

* آشامیدن آب بعد از خوردن غذاهای ترش، شیرین و مصرف آب بعد از خوردن ادویه، اسهال آور است.

* همچنین، آشامیدن آب سرد بعد از غذا و بعد از شیرینی‌ها باعث آسیب رساندن به دندان‌ها و افتادن زودرس آن‌ها می‌شود.

این‌ها را با هم بخورید
* برخی افراد به دلیل طبع سرد ماهی، دچار تهوع پس از مصرف آن می‌شوند. به این گروه از افراد توصیه می‌شود گوشت ماهی را قبل از طبخ، با ادویه‌های گرمی مانند فلفل سیاه، زیره یا حتی زنجبیل کمی طعم‌دار کنند. ضمن اینکه مصرف شربت نعناع با غذا، دم‌نوش نعناع، دم‌نوش زیره یا چای نبات بعد از غذا هم می‌تواند به این گروه افراد کمک کند. البته برخی افراد هم به ماهی حساسیت دارند و چاره‌ای جز حذف این ماده حساسیت‌زا از برنامه غذایی خود نخواهند داشت.
* در برخی مواد غذایی مصلح به‌طور طبیعی کنار ماده غذای وجود دارد. مثلاً انار از این مواد است. اگر دانه انار را تنها بخورید یبوست می‌گیرید، اگر آب انار را تنها بخورید، اسهال می‌شوید اما مصرف همزمان این دو به شکل میوه انار مشکلی ایجاد نمی‌کند.

* این موضوع در مورد بادام‌زمینی هم صحت دارد؛ پوست نازک قهوه‌ای‌رنگ روی بادام‌زمینی احتمال ابتلا به آلرِژی را کاهش می‌دهد اما اگر این پوست را بکنیم بادام‌زمینی به‌شدت تحریک‌کننده است.

مزاج بادام‌زمینی مثل باقی بادام‌ها گرم است و وقتی بادام‌زمینی بو داده می‌شود گرم‌تر می‌شود. کسانی که به بادام‌زمینی حساسیت دارند، چون افزایش گرمی باعث افزایش تحریک‌کنندگی بادام‌زمینی می‌شود و احتمال آلرژی‌زا بودن آن را بالا می‌برد, اگر به گرمی حساسیت دارید بادام را با پوسته و به‌صورت خام مصرف کنید.

* به‌طورکلی، شیر و سایر محصولات لبنی پاستوریزه طی فرآیند تولید، حجم بالایی از چربی خود را از دست می‌دهند و گاهی افزودنی‌ها و نگه‌دارنده‌های مختلفی هم به آن‌ها اضافه می‌شود. از این رو، معمولاً طبع بیشتر لبنیات، سرد و تر است و مصرف آن‌ها می‌تواند برخی مشکلات گوارشی مانند نفخ یا کولیت را به دنبال داشته باشد. پنیرها دو نوع تازه و کهنه دارند و طبع نوع تازه آن‌ها، سرد و تر است اما پنیرهای کهنه، طبع گرم و خشکی دارند. با این حال برای هر دوی این پنیرها، مصلح‌های یکسانی در طب سنتی در نظر گرفته شده است. بهترین مصلح پنیر که از گذشته تاکنون بیشتر ما عادت به مصرف آن داریم، گردو است اما می‌توان از سبزی‌های معطر، آویشن، نعناع خشک و حتی عسل هم به‌عنوان تعدیل‌کننده طبع انواع پنیر استفاده کرد. معمولاً ممنوعیت خوراکی برای همراه کردن مواد غذایی دیگر با پنیر در طب سنتی مطرح نیست اما خوردن پنیر می‌تواند باعث تحریک و تشدید برخی بیماری‌ها مانند صرع و سردرد شود. از این رو، افراد مبتلا به این بیماری‌ها باید درباره مصرف، نوع و میزان استفاده از پنیر با پزشک خود مشورت کنند.

در روش تغذیه سنتی ایرانیان، همیشه به همراهی «مصلح» ها با غذاها و دواهای مختلف توجه می‌شده و بسیاری از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها بدون مصلح مصرف نمی‌شده‌اند. اما متأسفانه امروزه بسیاری از این مصلح‌ها کنار گذاشته شده‌اند که سبب کاهش کم و کیف جذب و هضم غذا و افزایش آثار و عوارض آن‌ها خواهد بود.

به پیرامون خود و غذاهایی که می‌خورید توجه کنید: خوردن برنج با زیره سیاه، کاهو با سکنجبین، ماست با نعنا، پونه یا سیاه‌دانه، کباب گوسفند با سماق، تخم‌مرغ با دارچین، شیر با عسل، عدسی و باقلا با گلپر، دوغ با کاکوتی، آویشن یا نعنا، ماهی با سیر یا گردو، آبگوشت با دنبه و ترشی و... یا پختن گوشت و مرغ همراه با دارچین، زنجبیل و پیاز و نمونه‌های فراوان دیگر، هیچ‌گاه صرفاً از سر تفنن یا توجه به مزه و رنگ غذاها نبوده است.

حتی ترکیب و دستور پخت غذاهای اصیل ایرانی نیز بسیار حکیمانه و طبیبانه بوده و مثلاً شما لیموعمانی را در فسنجان یا گردو را در قیمه یا قورمه‌سبزی نمی‌بینید... و لازم است بدانیم که همه این‌ها بر اساس دانش و تجربه‌ای عمیق و حکیمانه به دست آمده و شکل گرفته‌اند.

آن اندازه از توجه به تغذیه اصولی و درست که در طب ایرانی به چشم می‌خورد، کمتر در دیگر مکاتب طبی دنیا دیده می‌شود. حکیمان ایران‌زمین معتقد بودند: «اگر طبیب، درمان بیمار خود را از اصلاح غذای او آغاز نکند، گویی بر کشتن وی جرأت یافته است»! نظر پیشوایان دینی نیز اهمیت بی‌اندازه تغذیه را به ما گوشزد می‌کند.

اصلاح تغذیه، یک ضرورت است
طب ایرانی بر پایه نظریه اخلاط چهارگانه (سودا، صفرا، بلغم و خون) و نیز مفاهیم «مزاج» و کیفیت‌های چهارگانه سردی، گرمی، تری و خشکی بنا شده است. هر انسانی به طور سرشتی و ژنتیکی دارای طبیعت یا مزاجی است که موجب ویژگی‌های خاص جسمی، روحی و اخلاقی در وی می‌شود و رابطه او با دنیای پیرامونش و از جمله خوراکی‌ها را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در جهان آفرینش، علاوه بر انسان‌ها، همه جانداران و حتی موجودات بی‌جان، رنگ‌ها، تصویرها، هواها، اقلیم‌های جغرافیایی و... طبع و مزاج خاص خود را دارند. هر ماده غذایی هم، بسته به طبع و مزاج خود، وقتی وارد بدن می‌شود موجب تولید نسبتی از اخلاط چهارگانه و ایجاد کیفیاتی در بدن می‌گردد. مثلاً کاهو، طبع سرد و تر دارد یا زنجبیل، گرم و خشک است.

انتخاب‌های مناسب با نوع مزاج
هر کس بسته به طبع و مزاج خود، باید خوراکی‌های مناسب حال خود را برگزیند و بیشتر آن‌ها را مصرف می‌کند. به عنوان مثال، فردی که طبع گرم دارد، باید غذاهای سردی‌افزا مصرف کند تا گرمی زیادی او تعدیل شود و در تندرستی و تعادل جسمی و گوارشی به سر ببرد. چنین فردی باید کمتر گرمی بخورد و موقع خوردن غذاهای گرم به اصلاح و تعدیل آن‌ها توجه داشته باشد.

البته تذکر دوباره این نکته، مهم است که «مصلح» ها لزوماً و صرفاً به اصلاح عوارض و کیفیات بد خوراکی‌ها مربوط نیستند و دیگر اینکه گاهی برای یک خوردنی یا نوشیدنی، مصلح‌های مختلفی بر اساس فرد خورنده یا دیگر شرایط محیطی توصیه شده است.

چند نمونه مهم
* مصلح باقلا: باقلا می‌تواند موجب نفخ و احساس سنگینی در سر و کاهش حافظه و همچنین دیدن خواب‌های آشفته و ایجاد خارش بدن شود. به همین خاطر توصیه شده پوست آن را بکنند و در آب بجوشانند و آب آن را دور بریزند و سپس بپزند و با روغن بادام و ادویه گرمی چون آویشن، گلپر، فلفل، پونه، دارچین و قرنفل (میخک) میل کنند.

* مصلح عدس: عدس برای افراد سوداوی‌مزاج و کسانی که دچار ضعف بینایی، بواسیر، برخی مشکلات گوارشی و ادراری هستند، مناسب نیست و زیاد خوردن آن موجب غلظت خون، کاهش بینایی، برخی مشکلات روحی چون اندوه و افسردگی، ایجاد برخی توده‌ها و ورم‌ها، قولنج، بواسیر، مشکلات قاعدگی، کاهش میل جنسی، دیدن خواب‌های مشوش و... می‌شود. مصلح عدس، پختن آن با روغن کنجد تازه یا روغن گاو و سرکه یا جو و خوردنش با گوشت یا گلپر است.

* مصلح ماهی: کیفیت غالب در ماهی‌ها، تری است. ماهی‌های دریای خزر بیشتر سرد و ترند و ماهی‌های خلیج پارس، بیشتر گرم و تر. به همین خاطر خوردن ماهی‌ها همراه با دوغ و ماست و سرکه و ترشی‌ها و دیگر خوردنی‌های افزاینده سردی و تری یا خوردن ماهی در فصل‌های سرد به‌ویژه زمستان بسیار نهی شده است. به همین خاطر است که در پختن ماهی‌ها از سبزی‌ها و ادویه گرم و مایل به خشکی استفاده می‌شود و به همراه آن، زیتون، سیر، دارچین، زنجبیل، فلفل، جوز هندی، گردو و خرما مصرف می‌گردد.

* مصلح ماست و دوغ: ماست  و دوغ سرد و تر است و هرچه ترش‌تر و رقیق‌تر باشد، سردی و تری آن بیشتر خواهد بود. خوردن ماست برای افراد سردمزاج و کسانی که معده‌های سردی دارند مناسب نیست، دیرهضم است و مواد نامناسبی تولید می‌کند که به درد بدن نمی‌خورند و می‌توانند موجب بیماری‌های گوارشی، پوستی، عصبی و مفصلی شوند.

مصلح ماست هم ادویه گرم چون نعنا، پونه، گل‌سرخ، کاکوتی، زنیان، فلفل سیاه، آویشن، سیاهدانه و به‌ویژه زنجبیل است.

* مصلح برنج: طبیعت برنج خشک است اما در گرمی و سردی آن، حکما اختلاف دارند و بعضی آن را سرد، بعضی گرم و بعضی معتدل دانسته‌اند. حقیقت آن است که برنج «مرکب‌القوی» است و در گرم‌مزاجان، گرمی و در سردمزاجان، سردی پدید می‌آورد. البته روش پخت برنج هم مهم است زیرا اگر آن را در آب بجوشانند و آبکش کنند و چلو بپزند، جرم آن، سرد و آب آن، گرم می‌باشد اما اگر کته و یا دم‌پخت کنند، مایل به گرمی خواهد بود. توصیه شده برنج را به‌ویژه افراد سردمزاج با زیره، زعفران و شوید میل کنند.

* مصلح شیر، کره و خامه: کره، روغن و دیگر چربی‌ها و خوردنی‌های چرب، موجب تضعیف و رخوت معده می‌شوند و اشتهای فرد را از بین می‌برند و در صورت زیاده‌روی موجب اسهال می‌شوند. به همین خاطر توصیه شده این مواد همیشه به همراه نمک، شکر، عسل، مربا و... خورده شوند.
مصلح پنیر: مغز گردو، آویشن، سبزی‌های معطر، سیاه‌دانه، کنجد و زیره سیاه
مصلح سالاد خیار و گوجه و کاهو: هویج+روغن‌زیتون و انواع ادویه بسیار گرم مانند دارچین، زیره، پونه، نعناع و ...
مصلح مرکبات: گلپر، نمک و عسل
مصلح عام غذاهای گرم: سکنجبین
مصلح عام غذاهای سرد: عسل
مصلح گوشت‌های گرم: گشنیز، سماق و مرزه